SHANTEL, BALKANLAR VE WORLD MUSIC

Yıllar öncesi; yerli pop doğru dürüst hit şarkı çıkaramayınca, Balkanlar’dan ithal, müthiş kıvrak, sıcacık şarkı Disco Partizani seve seve yardımcı oluyor müzik ve dans tayfasına. Parçanın yaratıcısı başarılı DJ Stefan Hantel ya da artistik adıyla Shantel her yerde baş tacı.

Tabii akabinde, Shantel İstanbul’a geliyor, konser veriyor, TV’ye çıkıyor ve büyük ilgi görüyor; tıpkı Koçani Orkestar, Taraf de Haidouks, Kultur Shock, Fanfare Ciocarlia ve diğerleri gibi.

Bir süre sonra Shantel Balkan ezgilerini ustalıkla yoğurduğu, her zevke seslendiği yeni albümü Planet Paprika’yla Türkiye’de yine gözde oluyor.

Bir Balkan sevgisidir gidiyor ki sormayın. Balkan ezgilerinin Batı’da ve Türkiye’de kıymete binmesi Küba ile Latin müziklerinin Doksanlar’daki çıkışını andırıyor. Ancak gidişata bakılırsa hoyratça tüketilen, ticarete kurban edilen Balkan modasının akıbetinin ‘World Music ambalajıyla bu bölgeden ihraç edilen müziğin uğradığı çöküşe, ardından da Bregoviç’in yaşattığı hayal kırıklığına benzeyecek. Hiç de karamsar değerlendirme değil bu.

Her şeyin başlangıcı ‘world music‘e dayanıyor. ‘Nerede doğduğu önemli değil; her müzikçiye yapıtını dinletme ve yayımlama hakkı sağlanmalıdır’ sloganıyla yola çıkan world music, dilimize çevrilmiş adıyla ‘dünya müziği’ hareketinin öncüleri yıllarca bu hedefi gerçekleştirmek amacıyla çok çaba sarf ediyor.

İnsanları melodiler yardımıyla müziğin geniş dünyasında yolculuğa çıkartan, uzak kültürleri birbirine yaklaştıran pasaport işlevi gören bu akımın ilk adımları heyecan veriyor.

Gazetelerde, televizyonlarda Üçüncü Dünya ile ilgili haberlerin büyük bölümü cesetlerle, bombalarla, kuraklıkla, yetersiz beslenmeyle, , üzerinde sinekler uçuşan bebek cesetleriyle ya da ellerine oyuncak yerine silah tutuşturulmuş çocuklarla ilgili. Oysa oralardaki tek gerçek bu değil ve insanların aktaracakları köklü kültürleri, sevgi ve dostlukları var.

İşte world music, çokuluslu medyanın yapmadığını yapıp zengin kültürleri tanıtıyor; renk, dil, din zenginliklerini anlatıyor, müzik aracılığıyla sevgi köprüleri kurmaya çalışıyor.

Peter Gabriel’in Temmuz 1982’de ilk kez İngiltere’de Shepton Mallet’de düzenlediği WOMAD (World of Music and Dance) festivalinde başlayan tanıtım maratonu etnik müziğin yerel ustalarını bıkmadan yeni insanlarla tanıştırırken yerel sanatçıların büyük bölümü artık her yerde yıldızlaşıyor.

Batı, müzikal açıdan tam anlamıyla kısır bir döngüye girip tükenmiş durumdayken ortaya çıkan Peter Gabriel, dünyanın dört bir yanında keşfedilmeyi bekleyen birçok müzisyeni uluslararası sahneye çıkartarak, tıkanmış endüstriye tam anlamıyla hayat öpücü kondurup satışları canlandırıyor ama, kısa sürede bu renkli tabloda deformasyon görülüyor ve ilk sancılar da Balkanlar’dan geliyor.

Tamam; doğaçlamayı sevenler, parçaları değişik yorumla dinlemekten hoşlananlar için yelpaze genişliyor ve kulakları her şeye açık Roman müzisyenlerin enerjisi herkesi etkiliyor ama en önemli kültür laboratuvarlarından kabul edilen Balkanlar’daki fabrikasyon araştırmalar sonucu kullanılmayan folklorik öğe kalmıyor ve köy köy yerel müziklerin Batı’da satışa sunulmasına kadar dayanıyor iş.

İki gitar, bol vurmalılar ve kimsenin tanımadığı birkaç yerel çalgı eklenerek oluşturulan orkestralar, bu işi derinine incelemiş, oraların kültürünü yalayıp yutmuş müzisyenleri bulduk etiketiyle pazarlanıyor Batı’ya.

Farklı gerçekleri, yaşamları incelemeye meraklı Batılı tüketici de yarım yamalak bilgi sahibi olduğu farklı kültürlerin yapay ürünlerini büyük paralar ödeyerek satın alıyor.

Talan öyle bir hal alıyor ki bölgede ne kadar etnik müzik varsa hepsi ‘Romanlaştırılarak’, aynı potada eritilerek sunuluyor uluslararası markete.

Ancak, altın yumurtlayan tavuğu çabuk helak ediyor bölge. Kısa sürede elde edilmiş başarılara karşın fazla popüler politikalarla, her kulağa ulaşma arzusuyla işin özgün yanı tamamen zedeleniyor.

Halk müziğini, Batılı çalgılar eşliğinde ısıtıp sunan ‘tüccar’ müzisyeni dinlemek yerine tamamen özgün işleri tercih etmeye başlıyor Batılı tüketici. Shantel’in çıkışı ise tepetaklak gidişi bir süreliğine erteliyor, o kadar.

CUMHUR CANBAZOĞLU