BİR İNSANI SEVMEKLE BAŞLAYACAK HER ŞEY

28 Mayıs 2019 Salı 15:07

Ses Dergisi’nin artist yarışmasında oyuncu olduktan sonra Avrupa’ya giden Tunç Okan, 1974’te yönetmenliği de denemeye karar vermiş ve bir gazete haberinden yola çıkarak dar bütçeyle, imece usulü Otobüs filmini çekmişti.

Bir ilk film için beklenmedik ölçüde övgüler alan ve Batı’nın göbeğinde uygarlık denen yutturmacanın ellerinde gülünç duruma düşen Anadolu insanını anlatan Otobüs, sansürcülerin hoşuna gitmemiş, Türkiye’de gösterimi yasaklanmıştı.

Devamında Danıştay kararıyla izlenebilen film siyasi yanıyla manşetlere çıkarken yeni bir ismi de vitrine koymuştu: Zülfü Livaneli.

12 Mart Darbesi’nden sonra İsveç’te sürgün hayatı yaşayan Livaneli, 1973’te Barbro Karabuda’nın İsveç televizyonuna uyarladığı Yaşar Kemal’in bir hikâyesine yazdığı müzikle dikkat çekmiş, ardından da bağlamasını konuşturarak Otobüs’te müziği başrole oturtmuş ve o zamanki kartviziti Ömer Zülfü Livaneli’yle 45 yıl önce piyasaya adımını atmıştı. Dört yıl sonra uzunçalar halinde yayınlanan Otobüs’ün ‘soundtrack’i, öncülerinden biri olacağı yerli film diskografisine armağan ettiği ilk yapıttı Livaneli’nin.

O günden bugüne yazar, gazeteci, müzisyen, yönetmen, politikacı, UNESCO kültür elçisi gibi birçok şapkasıyla Livaneli hep tartışıldı, durdu. Ağır eleştiriler aldı, çokça suçlandı, her adımı sorgulandı.

Müzikte de sahnesinin olmadığı, parçaları yorumlarken durgun kaldığına, detone olduğuna kadar bir dolu laf işitti, ama besteciliğine toz kondurulmadı. Evet, ‘Livaneli iyi besteci’ydi.

İşte bu görkemli repertuvardan film müziğine düşenlerin hepsi dijital ortamda dinlenebiliyor artık, hem özgün halleri, hem de Berlin F!armoni’nin, Londra Senfoni’nin ellerinden çıkmış senfonik yorumlarla. Bunları plak ya CD formatında bulamayanların tüm repertuvara internet aracılığıyla ulaşma olanakları var artık.

45 yıla yayılan bu emeğin tüm etapları önemli ve ilginç. Örneğin Otobüs’ün ardından Maden’de Yavuz Özkan’la çalıştıktan sonra Sürü filminin müzikleri için İzmit Cezaevi’nde yatan Yılmaz Güney’le buluşuyor 1979’da ve kendisiyle ilk kez orada tanışıyor Livaneli. Güneydoğu kokan müzikler istiyor Güney.

Müzikler beğeniliyor ve ödül de alıyor ama insan sesinin kullanıldığı ‘hele vaye vaye’ sözleri sağ kesimden büyük tepki görüyor ve salonlar yakılıyor.

Ali Özgentürk’ün Hazal’ına (1979) besteler verdikten sonra sıra yine övgüyle karşılanan, Türkan Şoray’ın yönettiği Yılanı Öldürseler’in (1981) müziklerine geliyor.

Bir yıl sonra da Fransa’da firardaki Yılmaz Güney’le Yol’un müzikleri için küçük bir kasabada buluşuyor ve elektronik aletlerle bizim çalgıları birleştirerek daha önce pek denenmemiş bir sounda ulaşıyor.

Devamında Jurfen Hasse’ın Gülibik’ine (1984), Şerif Gören’in Kan’ına (1986) yazdıkları ve kendi filmleri Yer Demir Gök Bakır’a (1987) ve Sis’e (1988) Mikis Theodorakis’le hazırladığı müzikler var.

Zafer Par’ın Yedi Uyuyanları’nın (1988), Müjdat Gezen’in Kobay’ının (1989), Oğuzhan Tercan’ın Uzlaşma’sının (1991) müzikleri de ona emanet ediliyor.

Yönettiği Şahmaran (1998), Abdullah Oğuz’un Mutluluk (2007), Veda (2010) ile Erden Kral’ın yapıtı Vicdan (2008) için besteledikleri, belgeseller, TV dizi müzikleri diye uzayıp gidiyor liste.

Zülfü Livaneli, söz konusu yapıtların bir bölümünü özgün soundtrack albümleri halinde yayınladı. Bazılarına söz yazarak şarkı halinde diğer albümlerinde yeniden değerlendirdi. Ayrıca film müziği albümü başlıklarıyla geniş repertuvardan seçtiği, otobiyografik tatlar taşıyan parçaları bir araya getirip genç kuşak müziksevere ulaştırdı. Senfonik yorumlar da albümler halinde Batı pazarında ve Türkiye’de satışa sunuldu.

Bir dönem devletin baskısıyla ve TRT’nin ağır sansürüyle uğraşmak zorunda kalmış, yapıtları sürekli engellenmiş Livaneli, buna rağmen zamana ayak uydurmayı düstur edinerek, gelenekten olabildiğince yararlanıp geçmişi geleceğe taşımayı, yılmadan bildiği yolda ilerleyerek bağlamadan senfoni orkestralarına uzanmayı başardı. ‘Zor Yıllar’dan bugüne süren mücadele, ölmeyen eserlerle sürdü, sürüyor. CUMHUR CANBAZOĞLU (SİNEMA SEVEN MECMUA/ MAYIS 2019)