YAPAY ZEKA: 'JAWS TAM BİR KÖPEKBALIĞI KATİLİ!'

29 Ağustos 2025 Cuma 14:13

Yapay zeka, 50. yaşını kutlayan ve yeniden gösterime sokulan Jaws (yön: Steven Spielberg) filminin, yol açtığı ekoloji tahribatı, film sonrası köpekbalıklarının yaşadığı katliamı inceledi. Filme ve romana yöneltilen eleştirilerin ve karşı çıkışların gerekçeleri şu şekilde özetlenebilir:

1. Gerçekçi Olmayan ve Yanıltıcı Tasvir

• "İntikamcı ve İnsan Yiyen Canavar" Klişesi: Filmdeki köpekbalığı (özellikle de "Büyük Beyaz" olmasına rağmen genel bir imaj yarattı), insanları özellikle avlamak isteyen, akıllı ve neredeyse kişisel bir intikam duygusuyla hareket eden bir canavar olarak tasvir edilir. Oysa, gerçekte köpekbalıkları insanları av olarak görmez. Saldırıların büyük çoğunluğu "test ısırıklarıdır" (meraktan kaynaklanır) veya kimlik karıştırmadır (sörf yapan birini yüzgeçleriyle su yüzeyinde hareket eden bir deniz kaplumbağası sanmak gibi).

• Davranışsal Hatalar: Film, bir köpekbalığının bir tekneyi takip etmesi, onunla savaşması ve onu batırmaya çalışması gibi gerçekçi olmayan senaryolar içerir. Bu, hayvanın doğal davranışıyla örtüşmez.

2. Kitlesel Bir Korku ve Panik Dalgası Yaratması

• "Jaws Etkisi": Film, izleyicilerde o kadar derin ve kalıcı bir korku yarattı ki, bu durum "Jaws Etkisi" veya "Jaws Sendromu" olarak anılmaya başlandı. İnsanlar denize girmekten korkar oldu, hatta havuzda bile korku yaşayanlar oldu.

• Medyanın Rolü: Film, gerçek hayatta yaşanan herhangi bir köpekbalığı karşılaşmasının medyada sansasyonel bir şekilde, filmin diliyle ("canavar", "katil", "insan yiyici" gibi başlıklarla) verilmesine yol açtı. Bu da korkuyu daha da besledi.

3. En Yıkıcı Sonuç: Kitlesel Köpekbalığı Katliamı

Eleştirilerin en önemli ve somut nedeni budur. Film:

• Köpekbalığı Avcılığını Teşvik Etti: Filmden sonra, "tehlikeli yırtıcıları" avlama modası başladı. Özellikle ABD sahillerinde büyük köpekbalığı avlama turnuvaları düzenlendi. İnsanlar, filmdeki gibi büyük bir köpekbalığının kafasını duvara asmak bir prestij ve kahramanlık sembolü haline geldi.

• "Köpekbalığı Savaşları": Avustralya gibi ülkelerde, hükümetler "sahil güvenliği" adı altında kitlesel köpekbalığı avlama programları başlattı. Binlerce köpekbalığı, sadece "olası bir riski" ortadan kaldırmak için öldürüldü.

• Popülasyonlarda Büyük Düşüş: Yapılan araştırmalar, özellikle Büyük Beyaz köpekbalığı popülasyonlarının filmden sonraki on yıllarda %50'den fazla azaldığını gösteriyor. Bu, tüm deniz ekosistemi için felaketle sonuçlandı.

4. Ekolojik Bilinç Eksikliği

• Zamanın Ruhu: Film ve kitap, 1970'lerde henüz yaygın olmayan bir çevreci bakış açısından yoksundu. O dönemde köpekbalıklarının deniz ekosistemindeki kritik rolü (zayıf ve hastaları avlayarak popülasyonları sağlıklı tutmak, besin zincirini düzenlemek) yeterince anlaşılmamıştı. Film, bu hayvanları sadece "öldürülmesi gereken düşmanlar" olarak sundu.

Yaratıcıların Tepkisi ve Pişmanlığı

İlginç bir şekilde, hem yazar Peter Benchley hem de yönetmen Steven Spielberg, filmin yol açtığı bu yıkımdan dolayı derin bir pişmanlık duydular.

• Peter Benchley, hayatının ilerleyen yıllarında bir deniz koruma aktivistine dönüştü. Köpekbalıklarının korunması için çalıştı, belgeseller çekti ve sürekli olarak "Jaws'ın kurgusal bir hikaye olduğunu, köpekbalıklarının filmde tasvir edildiği gibi olmadığını" vurguladı. "Köpekbalıklarının bana ve aileme borçlu olduğu bir şey varsa, o da onları tanıtmak için elimden gelen her şeyi yapmaktır" gibi ifadeler kullandı.

• Steven Spielberg de birçok röportajında, köpekbalığı popülasyonlarının yaşadığı kitlesel düşüşten dolayı "derinden üzgün" olduğunu belirtti. Eğer bu sonuçları öngörebilseydi, filmin yapımında bir köpekbalığı yerine mekanik bir canavar kullanmayı tercih edebileceğini söyledi.

Sonuç olarak; Jaws'a yöneltilen eleştiriler,onun sanatsal başarısına değil, yanıltıcı tasvirinin gerçek dünyada yarattığı kitlesel psikolojik ve ekolojik tahribata dayanır. Film, eğlence endüstrisinin doğal yaşam üzerinde nasıl beklenmedik ve yıkıcı sonuçlar doğurabileceğinin en çarpıcı örneklerinden biridir. Neyse ki, bugün bu konuda çok daha güçlü bir farkındalık var ve köpekbalıklarının korunması için önemli çalışmalar yürütülüyor.